Γράφει ο Σπύρος Σταυράτης, Ειδικός Σύμβουλος Αγροτικών Θεμάτων της Τράπεζας Πειραιώς. 

Η νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική θεμελιώνεται από τις προηγούμενες μεταρρυθμίσεις, προκειμένου να αντιμετωπίσει τις νέες προκλήσεις και στόχους. Τρία μεγάλα ερωτήματα έπρεπε να απαντηθούν σχετικά με τις αποφάσεις για τη νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική:

• Γιατί να γίνει η μεταρρύθμιση;

• Σε ποιον βαθμό και ποιος θα είναι ο προϋπολογισμός;

• Με ποιον τρόπο θα υλοποιηθεί;

Γιατί να γίνει η μεταρρύθμιση;

Η γεωργία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο τόσο για την κοινωνία όσο και την οικονομία. Αποτελεί την οικονομική δραστηριότητα με τον πλέον στρατηγικό ρόλο στην αναπτυξιακή πολιτική της Ευρώπης. Σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.), οι αγροτικές περιοχές αποτελούν πάνω από το 77% της επικράτειας της Ε.Ε. (47% γεωργικές εκτάσεις και 30% δάση), ενώ σε αυτές ζει και δραστηριοποιείται περίπου ο μισός πληθυσμός της (γεωργικές κοινότητες και άλλοι κάτοικοι).  Για πολλές δεκαετίες η Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) υπήρξε η μοναδική οικονομική πολιτική που υποκατέστησε τις εθνικές πολιτικές, ενώ παραμένει έως και σήμερα η πιο ολοκληρωμένη πολιτική της Ε.Ε. Έχει αλλάξει σε μεγάλο βαθμό από τότε που ξεκίνησε, προσαρμοζόμενη στις αλλαγές του εξωτερικού και εσωτερικού περιβάλλοντος της γεωργίας και της παγκόσμιας οικονομίας. Για πάνω από είκοσι χρόνια, με αρχή το 1992, έχει περάσει από διαδοχικές μεταρρυθμίσεις, οι οποίες λειτούργησαν με προσανατολισμό προς την αγορά, παρέχοντας ταυτόχρονα τους μηχανισμούς στήριξης του γεωργικού εισοδήματος και μηχανισμούς που λειτουργούν σαν δίχτυ ασφαλείας για τους παραγωγούς. Σε κάθε περίπτωση, η ΚΑΠ επηρέασε και θα συνεχίζει να επηρεάζει την εξέλιξη της γεωργίας στην Ε.Ε.

Η ΚΑΠ δίνει στους γεωργούς της Ευρώπης τη δυνατότητα να ικανοποιήσουν τις διατροφικές ανάγκες των περίπου 500 εκατομμυρίων Ευρωπαίων πολιτών. Κύριοι στόχοι της είναι να εξασφαλίσει δίκαιο βιοτικό επίπεδο στους γεωργούς, στηρίζοντάς τους να αντιμετωπίζουν τις διακυμάνσεις των αγορών και των καιρικών φαινομένων και ταυτόχρονα να παράγουν επαρκή, ασφαλή και υγιεινά τρόφιμα.

Η σημασία της ΚΑΠ για την κοινωνία

Το μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης της γεωργίας στην Ε.Ε. αποτελεί μια συμφωνία μεταξύ των γεωργών και της κοινωνίας, σύμφωνα με την οποία οι γεωργοί παράγουν υψηλής ποιότητας ασφαλή τρόφιμα και ταυτόχρονα παραδίδουν ορισμένες «μη εμπορεύσιμες υπηρεσίες», τα λεγόμενα «δημόσια αγαθά», τα οποία σχετίζονται με την προστασία του περιβάλλοντος, τη διαχείριση των αγροτικών περιοχών και τη διατήρηση των προτύπων υγείας και καλής μεταχείρισης των ζώων.

Σε αντάλλαγμα, η ΚΑΠ υποστηρίζει και ενθαρρύνει τη συνέχιση των οικογενειακών γεωργικών εκμεταλλεύσεων, διατηρώντας τη γεωργία και την οικονομική δραστηριότητα σε όλα τα μέρη της Ε.Ε.

Η σημασία της ΚΑΠ για τους γεωργούς

Περισσότερο από το 90% των γεωργικών εκμεταλλεύσεων στην Ελλάδα είναι οικογενειακές. Η χρηματοδότηση μέσω της ΚΑΠ, με τη μορφή των άμεσων ενισχύσεων προς τους γεωργούς, είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς αντιπροσωπεύει μεγάλο μέρος του γεωργικού εισοδήματος σε ετήσια βάση. Ενισχύει, σε επίπεδο γεωργικής εκμετάλλευσης, την παραγωγή τροφίμων και υποστηρίζει τη συνδρομή των γεωργών στην προστασία του περιβάλλοντος και τη διαχείριση των οικοσυστημάτων.

Η σημασία της ΚΑΠ για τον καταναλωτή

Η ΚΑΠ διασφαλίζει τον εφοδιασμό τροφίμων σε λογικές τιμές, με εγγύηση για τον ασφαλή τρόπο παραγωγής τους και την ιχνηλασιμότητα, όπως επίσης και τα υψηλά πρότυπα για την προστασία του περιβάλλοντος και την καλή διαβίωση των ζώων. Ο μέσος Ευρωπαίος καταναλωτής δαπανά σήμερα το 15% του εισοδήματος του νοικοκυριού σε τρόφιμα, σε σύγκριση με πάνω από 30% τη δεκαετία του 1960, όταν εισήχθη η ΚΑΠ. Καθώς ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξάνεται, από 7 δισ. ανθρώπους σήμερα σε περίπου 9 δισ. ανθρώπους μέχρι το 2050, η ΚΑΠ θα συνεχίσει να διαδραματίζει κεντρικό ρόλο, υποστηρίζοντας την καινοτομία και τις βελτιώσεις στην αποδοτικότητα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων, όπως επίσης και την εξασφάλιση παροχής τροφίμων για τους καταναλωτές που παράγονται με βιώσιμες μεθόδους για το περιβάλλον, την κοινωνία και την οικονομία.

Η σημασία της ΚΑΠ για την οικονομία

Οι γεωργοί παράγουν τρόφιμα και κάνουν δαπάνες σε αγαθά και υπηρεσίες στην τοπική οικονομία, βοηθώντας στη διατήρηση ή ακόμη και αύξηση της απασχόλησης στους ευρύτερους τομείς της οικονομίας (γεωργικά εφόδια, ενέργεια, γεωργικά μηχανήματα, μεταποίηση τροφίμων, τουρισμός κ.λπ.) και σε αύξηση των εσόδων από τις εξαγωγές γεωργικών προϊόντων για την ελληνική οικονομία. Στον αγροδιατροφικό τομέα δραστηριοποιούνται πάνω από 1 εκατ. επιχειρήσεις. Οι ελληνικές εξαγωγές τροφίμων και ποτών έφθασαν περίπου τα 5 δισ. το 2013 και είναι μια πολύ σημαντική πηγή εσόδων για την ελληνική οικονομία.

«Δεν κληρονομούμε τη γη από τους προγόνους μας,  τη δανειζόμαστε από τα παιδιά μας»

Οι προκλήσεις για τη γεωργία

Η γεωργία της χώρας μας αλλά και της Ε.Ε. πρέπει να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της εποχής. Σύμφωνα με έκθεση της Ε.Ε., οι προκλήσεις αυτές είναι κυρίως οικονομικές, με την επισιτιστική ασφάλεια και την παγκοσμιοποίηση, την επιβράδυνση της παραγωγικότητας, την αστάθεια των τιμών και των εισοδημάτων, την αύξηση του κόστους παραγωγής, την επιδείνωση της θέσης των γεωργών στην αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων, να αποτελούν τις σημαντικότερες από αυτές. Ταυτόχρονα, αντιμετωπίζει και τις περιβαλλοντικές προκλήσεις, οι οποίες συνίστανται στην αποδοτικότητα των πόρων, στην ποιότητα του εδάφους, του αέρα και των υδάτων και στην απειλή για τη βιοποικιλότητα, εξασφαλίζοντας την αειφορία. Ο βασικός ρόλος της ΚΑΠ είναι να παρέχει ένα πλαίσιο πολιτικής το οποίο να στηρίζει και να ενθαρρύνει τους παραγωγούς να αντιμετωπίσουν αυτές τις προκλήσεις, παραμένοντας συνεπής προς τις άλλες πολιτικές της Ε.Ε. Αυτό μεταφράζεται σε τρεις μακροπρόθεσμους στόχους για την ΚΑΠ.

Οι μακροπρόθεσμοι στόχοι της ΚΑΠ

• Βιώσιμη παραγωγή τροφίμων

• Αειφόρος διαχείριση φυσικών πόρων και δράση για την κλιματική αλλαγή

• Ισορροπημένη αγροτική ανάπτυξη

 Η  γεωργία της Ε.Ε. θα πρέπει να επιτύχει υψηλότερα επίπεδα παραγωγής ασφαλών και ποιοτικών τροφίμων, με παράλληλη διατήρηση των φυσικών πόρων από τους οποίους εξαρτάται. Θα πρέπει επίσης να επιτυγχάνει ένα λογικό επίπεδο τιμών για τους καταναλωτές.

Στόχοι της μεταρρύθμισης:

Ενδυνάμωση ανταγωνιστικότητας

Η ανταγωνιστικότητα της γεωργίας μπορεί να ενισχυθεί μέσω των μέτρων για τη διευκόλυνση της συνεργασίας μεταξύ των παραγωγών. Η συνεργασία μπορεί να οδηγήσει σε μείωση του κόστους, σε βελτίωση της πρόσβασης σε πιστώσεις και στη δημιουργία προστιθέμενης αξίας στον πρωτογενή τομέα. Εκτός από το ενισχυμένο νομικό πλαίσιο για τις οργανώσεις παραγωγών, παρέχονται πλέον και οικονομικά κίνητρα. Περιλαμβάνει επίσης υποστήριξη για τη δημιουργία βραχέων αλυσίδων εφοδιασμού, διαμορφώνοντας μια κατάσταση win-win, η οποία θα δημιουργήσει θετικά αποτελέσματα και για τον παραγωγό και για τον καταναλωτή, σε επίπεδο τιμής αλλά και ποιότητας των παρεχόμενων προϊόντων. Επίσης, μέσω της διαφοροποίησης και της προώθησης των προϊόντων αλλά και της πρώτης μεταποίησης εντός της γεωργικής εκμετάλλευσης, προστίθεται αξία στο προϊόν. Άρα η νέα ΚΑΠ προσπαθεί να γίνει πιο δίκαιη.

Βελτίωση βιωσιμότητας & αποτελεσματικότητας

Με δεδομένη την πίεση στους φυσικούς πόρους, η γεωργία οφείλει να γίνει ακόμη φιλικότερη προς το περιβάλλον μέσω αειφόρων μεθόδων παραγωγής. Σε αυτή την κατεύθυνση, από το 2015, η ΚΑΠ εισάγει ένα νέο εργαλείο πολιτικής στον πρώτο πυλώνα, την «πράσινη» ενίσχυση. Άρα η νέα ΚΑΠ προσπαθεί να γίνει περισσότερο «πράσινη» και φιλική προς το περιβάλλον.

Οι άμεσες ενισχύσεις είναι καλύτερα στοχευμένες, υποστηρίζοντας όσους συμμετέχουν ενεργά στις γεωργικές δραστηριότητες. Η «πράσινη» άμεση ενίσχυση και η πιθανή πρόσθετη υποστήριξη για τις περιοχές με φυσικούς περιορισμούς θα προστίθενται στη βασική ενίσχυση. Όλοι οι νέοι αγρότες θα έχουν την ευκαιρία να λάβουν μια πρόσθετη ενίσχυση από τον πρώτο πυλώνα. Άρα επιδίωξη της νέας ΚΑΠ είναι να γίνει πιο στοχευμένη.

Ποιο θα είναι το μέγεθος της μεταρρύθμισης;

Ο προϋπολογισμός της ΚΑΠ

Η Ε.Ε. κατέληξε σε συμφωνία για το πλαίσιο της ΚΑΠ, η οποία θα εφαρμοστεί επίσημα από το 2015 έως το 2020. Αν και το μεγαλύτερο μέρος της νέας ΚΑΠ είναι κοινό σε όλη την Ε.Ε., υπάρχουν κάποιες σημαντικές αποφάσεις οι οποίες λαμβάνονται σε εθνικό επίπεδο.

Αν και ο προϋπολογισμός της νέας ΚΑΠ αναμένεται να είναι μικρότερος από τον αντίστοιχο της προηγούμενης περιόδου 2007-2013, η ορθότερη κατανομή των ενισχύσεων σε όσους συμμετέχουν ενεργά στις γεωργικές δραστηριότητες και τα περισσότερα από 19 δισ. ευρώ (2014-2020) έχουν στόχο να ενισχύσουν την αγροτική οικονομία της χώρας μας. Η διάρθρωση της ΚΑΠ με τους δύο πυλώνες διατηρείται. Το μεγαλύτερο μέρος των πληρωμών αφορά τη νέα βασική ενίσχυση, η οποία σε συνδυασμό με την πράσινη ενίσχυση, τη συνδεδεμένη ενίσχυση, την ενίσχυση για τις περιοχές με φυσικούς περιορισμούς και την ενίσχυση για τους νέους αγρότες θα λάβει τη θέση της Ενιαίας Ενίσχυσης. Επίσης, στο νέο Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης θα επενδυθούν πάνω από 4 δισ. ευρώ στο γεωργικό και δασοκομικό κλάδο, στις επιχειρήσεις και τους φορείς των αγροτικών περιοχών και σε δράσεις προστασίας του περιβάλλοντος. Ο πρώτος πυλώνας (δηλαδή οι άμεσες ενισχύσεις και τα μέτρα στήριξης της αγοράς) θα παρέχει το αναγκαίο εγγυημένο εισόδημα που έχει ανάγκη ο παραγωγός προκειμένου να συνεχίσει να παράγει προϊόντα με υψηλή ποιότητα και αξία. Για να μπορέσει όμως να μεγιστοποιήσει το εισόδημά του, θα πρέπει να στραφεί και στην αγορά. Ο δεύτερος πυλώνας (δηλαδή το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης) θα ενισχύσει την επιχειρηματική κατεύθυνση των παραγωγών ή/και των οργανώσεών τους, ώστε να αυξηθεί η ανταγωνιστικότητά τους με συνεργασίες και διάχυση της γνώσης, της τεχνολογίας και της καινοτομίας. Ειδικότερα, ο προϋπολογισμός των δύο πυλώνων αφορά στα εξής:

Ο πρώτος πυλώνας

Στήριξη στο εισόδημα των γεωργών και στήριξη για την τήρηση βιώσιμων γεωργικών πρακτικών, μέσω καταβολής άμεσων ενισχύσεων, υπό την προϋπόθεση ότι τηρούνται αυστηρά πρότυπα ασφάλειας των τροφίμων, προστασίας του περιβάλλοντος, υγείας και καλής μεταχείρισης των ζώων. Οι πληρωμές αυτές χρηματοδοτούνται πλήρως από την Ε.Ε. και ισοδυναμούν με περίπου το 70 % του προϋπολογισμού της ΚΑΠ, ενώ διασφαλίζουν στους γεωργούς ένα σταθερό εισόδημα αλλά και τους επιβραβεύουν για το ότι παρέχουν περιβαλλοντικά οφέλη που εξυπηρετούν το δημόσιο συμφέρον. Μέτρα στήριξης της αγοράς ενεργοποιούνται,  σε περιπτώσεις όπως η αποσταθεροποίηση των αγορών από καιρικές συνθήκες. Τα μέτρα έχουν στόχο να αποτελέσουν ένα δίχτυ ασφάλειας για τους παραγωγούς απέναντι στις απότομες διακυμάνσεις των τιμών σε αγροτικά προϊόντα. Οι πληρωμές αυτές ισοδυναμούν με ποσοστό μικρότερο από το 10 %  της ΚΑΠ.

Το εθνικό ανώτατο όριο αναφέρεται στο ποσό των χρημάτων που διατίθενται σε κάθε κράτος μέλος για τις άμεσες ενισχύσεις (πρώτος πυλώνας) κάθε έτους. Αυτό είναι ένα σταθερό ποσό για κάθε έτος και για το οποίο δεν προβλέπεται καμία μεταβολή. Η κατανομή για την Ελλάδα για κάθε έτος των άμεσων ενισχύσεων έχει ως εξής:

Το εθνικό ανώτατο όριο μειώνεται κάθε έτος προκειμένου να επιτευχθεί η σύγκλιση, δηλαδή η αναδιανομή, μεταξύ χωρών. Αυτό είναι ένα σταθερό ποσό για κάθε έτος και δεν θα αλλάξει.

Ο δεύτερος πυλώνας

Μέτρα αγροτικής ανάπτυξης: μέτρα που αποσκοπούν στην υποβοήθηση των γεωργών για να εκσυγχρονίσουν τις εκμεταλλεύσεις τους και να γίνουν πιο ανταγωνιστικοί, προστατεύοντας παράλληλα το περιβάλλον. Τα μέτρα αυτά διευκολύνουν τον εκσυγχρονισμό των γεωργικών εκμεταλλεύσεων. Οι πληρωμές χρηματοδοτούνται εν μέρει από τα κράτη μέλη, είναι πολυετείς και ισοδυναμούν με το περίπου 20 % του προϋπολογισμού της ΚΑΠ.

Αντίστοιχα η κατανομή της στήριξης για την αγροτική ανάπτυξη (δεύτερος πυλώνας) έχει ως εξής: